صنعت سرمايه‌گذاري در کسب و کارهاي نوپا

در اين بخش صنعت سرمايه‌گذاري در شرکت‌هاي نوپا، مراحل مختلف سرمايه‌گذاري و ميزان آنها در کشور آمريکا، بررسي مي‌شود.

به گزارش افتانا (پایگاه خبری امنیت فناوری اطلاعات)، دليل انتخاب کشور آمريکا، اکوسيستم قوي کارآفريني و ظهور اکثر استارتاپ‌هاي موفق از ميان اين کشور بوده است. لازم به ذکر است که برخي ايالت‌هاي آمريکا در مقايسه با ساير ايالت‌ها، قوانين بهتري براي کارآفرينان دارند. به‌عنوان مثال قوانين ايالت کاليفرنيا در مقايسه با قوانين کارآفريني ساير ايالت‌هاي آمريکا آزادتر و محدوديت‌هاي قانوني براي ثبت ايده‌ها کمتر است. منابع مالي به‌سرعت جذب مي‌شوند. مي‌توان شرکت‌هاي سرمايه‌گذاري درزمينه فناوري‌هاي جديد با آينده نامعلوم را به‌راحتي متقاعد کرد. به‌همين‌دليل است که نزديک به نيمي از ۱۰۰ شرکت موفق دنيا در اين منطقه تشکيل‌شده‌اند. قوانين اين ايالت از کارآفريني حمايت مي‌کند.

اين نام‌ها همواره براي ما آشنا هستند: گوگل، آمازون، اپل، مايکروسافت، فيس‌بوک، eBay، اسکايپ، اينتل، توييتر و ... . اولين واقعيتي که در تحليل دلايل موفقيت استارتاپ‌هاي مشهور به آن برخورد مي‌کنيم «جغرافياي موفقيت» آنها يا «اکوسيستم» پرورش‌دهنده آنهاست. به‌زودي متوجه مي‌شويم محل رشد اکثر آنها دره سيليکون است. به‌سختي مي‌شود در حوزه فناوري اطلاعات، استارتاپ موفقي خارج از دره سيليکون پيدا کرد. اين واقعيت به سرنخي موشکافانه براي ريشه‌يابي دلايل موفقيت نوپاها تبديل شد. بررسي دقيق‌تر سرگذشت نوپاهاي موفق نشان مي‌دهد در همان مراحل اوليه تشکيل نوپا، سرمايه‌گذاري‌هاي هنگفتي در آن انجام شده است.

در اکوسيستم کارآفريني آمريکا، شبکه‌اي به‌هم‌تنيده از سرمايه‌گذاران و کارآفرينان ايجاد شده است. قواعد و قوانين مکتوب براي ارتباط‌دادن مطمئن و امن سرمايه‌گذار با کارآفرين تدوين شده است و مراحل مختلف سرمايه‌گذاري در نوپاها تعريف مشخصي دارند.

يک کسب‌وکار نوپا (استارتاپ) مي‌تواند در همان روزهاي اوليه ايجاد خود، مسير مشخصي براي جذب سرمايه تعريف کند و اين جزء بديهيات است که نوپا در همان ابتداي کار به فکر جذب سرمايه‌گذار باشد. انواع مختلف سرمايه‌گذار از «سرمايه مرحله کشت ايده» گرفته تا شرکت‌هاي سرمايه‌گذاري (VC) همواره در کنار آن کسب‌وکار قرار دارند و در اين مسير، کسب‌وکار را با پشتيباني‌هاي مالي و مديريتي خود حمايت مي‌کنند.

نکته جالب اين است که مکانيزم سرمايه‌گذاري به‌گونه‌اي تعريف شده که در آينده، نوپاهاي موفق (که اکنون شرکت‌هاي بزرگي شده‌اند) بزرگ‌ترين حامي نوپاها و وزن‌هاي بزرگ در آن صنعت مي‌شوند؛ زيرا خود، بيشترين سود را از آن برده‌اند و اين يعني تکثير مستمر حاميان از ميان پرورش‌يافتگان که يک دوره دائمي بهره‌وري است؛ به‌عنوان مثال شرکت گوگل به‌صورت رسمي، حامي کارآفرينان مي‌شود يا جک دورسي، بنيان‌گذار توييتر در اينستاگرام سرمايه‌گذاري مي‌کند.

مراحل سرمايه‌گذاري در نوپا
در تصوير زير مراحل سرمايه‌گذاري در يک استارتاپ، به‌خوبي نشان داده شده‌است.
در ادامه مراحل مختلف سرمايه‌گذاري در کسب‌وکارهاي نوپا تشريح مي‌شود:

پشتيبان اول: سرمايه‌گذار مرحله کشت ايده
نوپاها (استارتاپ‌ها) در فاز نخست، به خودگرداني (Bootstrapping) متکي هستند. در اين مرحله با استفاده از اندوخته‌هاي خود، ياري‌گرفتن از خانواده، قرض و خرده درآمدها، ايده خود را جلو مي‌برند. سرمايه‌گذاران مرحله کشت ايده، اولين حامي استارتاپ‌ها هستند. يک کارآفرين مي‌تواند با يک جستجوي محلي يا اينترنتي، افراد مختلفي براي سرمايه‌گذاري پيدا کند. در اين مرحله، سرمايه‌گذار طبق قوانين و فرمت‌هاي پذيرفته‌شده در بازار بخشي از سهام شرکت (کسب‌وکار نوپا) را خريداري مي‌کند. شرکت، ارزش‌گذاري اوليه را انجام داده سپس سرمايه جذب مي‌شود.

سرمايه seed به معناي دانه‌گذاري است؛ يعني سرمايه‌گذار به کسب‌وکار کمک مي‌کند تا به درآمد اوليه برسد يا اينکه براي سرمايه‌گذاري‌هاي بعدي آماده شود. پول seed مي‌تواند شامل کمک دوستان و فاميل و افراد خير يا سرمايه‌گذاران جمعي نيز بشود.

پول seed مي‌تواند براي فعاليت‌هاي اوليه؛ مانند تحقيقات بازار يا توسعه محصول هزينه شود. همان‌طور که گفته شد خود کارآفرين نيز مي‌تواند از سرمايه‌گذاران اوليه باشد. سرمايه اوليه کارآفرين مي‌تواند پس‌انداز يا وام باشد. سرمايه اوليه مي‌تواند تا ۵۰هزار دلار را در برگيرد. سرمايه seed با سرمايه سرمايه‌گذار ريسک‌پذير (Venture Capital) متفاوت است و جزئيات و پيچيدگي کمتري دارد. ريسک در سرمايه‌گذاري seed بالاتر از بقيه است؛ چراکه پروژه کاملاً براي سرمايه‌گذار مشخص نشده تا بتواند آن را ارزش‌گذاري کند.

استارتاپ اين پول را براي پوشش هزينه‌ها و حقوق به مدت ۳ تا ۶ ماه نياز دارد. در مرحله آغازين خود (early stage) است و محصول آن ارائه يا ايده نهايي نشده‌است. در اين مرحله، نوپا (استارتاپ) هنوز در حال جستجوي مشتريان خود، کشف بازار و استخراج مدل کسب‌وکار نهايي خود است و براي همين به آن مرحله، جستجو نيز مي‌گويند. سرمايه جذب‌شده در اين مرحله، براي آن است که استارتاپ ۶ ماه دوام بياورد تا بتواند فرضيات ايده خود را اعتبارسنجي کرده و با چرخش ايده اوليه و تغيير آن به ايده اصلي و مدل نهايي کسب‌وکار نزديک شود.

سرمايه‌گذاري seed، سنتي شناخته‌شده در آمريکاست و حتي در صنايع ديگر نيز معنا دارد؛ ازجمله صنعت سينما، موسيقي، کمپين سياسي و... سرمايه‌گذار seed بخشي از سهام شرکت را طلب مي‌کند. سرمايه‌گذاران اوليه seed عموماً در قالب شبکه‌اي غيررسمي و مردمي فعاليت مي‌کنند. برخي از آنها افراد شناخته‌شده‌اي هستند و براي خود برندي محسوب مي‌شوند. ممکن است از کارآفرينان قديمي باشند يا سرمايه‌گذاران ريسک‌پذيري که همه‌جا وجود دارند. يک کارآفرين با چند جستجوي کوچک مي‌تواند بسياري از آنها را پيدا کند. در آمريکا اصطلاح Fund Raising يا جمع‌آوري سرمايه براي يک فعاليت (اقتصادي، سياسي يا اجتماعي) يک اصطلاح شناخته‌شده است. اين نشان مي‌دهد مسئله سرمايه‌گذاري مرحله seed در ميان مردم جا افتاده و به‌صورت بخشي از فرهنگ کاري درآمده است. تا جايي‌که اصطلاح ديگري براي جمع‌آوري سرمايه از عموم مردم، به نام Crowd Funding ايجاد شده است که در ادامه به آن پرداخته مي‌شود.

گردآوري جمعي سرمايه
اهميت جمع‌آوري سرمايه براي ايد‌ه‌هاي نوپا و حمايت عمومي از آن باعث ظهور پديده ديگري به نام Crowed Funding يا «گردآوري جمعي سرمايه» يا اصطلاحاً «کمک‌هاي مردمي» شده‌است.
اين شيوه نخستين‌بار در آمريکا و از طريق سايت Kickstarter.com که خود يک نوپا (استارتاپ) بود درزمينه نوپاها فعال شد. اين سايت در کنار مجموعه بزرگ ديگري از سايت‌هاي مشابه نظير Indiegoo و Sprowd فرصت دست‌يابي به سرمايه‌گذاري لازم را با مشارکت مجموعه‌اي از سرمايه‌گذاران خرد به جاي يک سرمايه‌گذار واحد فراهم مي‌کند.

اين سايت‌ها و مجموعه‌ها به دو گونه‌اند؛ بعضي هدف فراهم‌کردن سرمايه‌گذاري افراد عادي در فرصت‌ها و زمينه‌هاي کسب‌وکار نوپا را دارند و برخي ديگر در پي کارآفريني اجتماعي و مشارکت جمعي در تحقق بخشيدن به اهداف عام‌المنفعه هستند، به همين علت ممکن است سرمايه‌گذاران آن، انتظاري از بازگشت سرمايه خود نداشته باشند.

در هر دو حالت در پروژه مطرح شده، روش کار به‌صورت خلاصه به اين‌گونه است که کارآفرين يا هر شخصي با هر هدفي به وب سايت‌هاي مربوطه مراجعه کرده و هدف يا ايده‌اش و هزينه‌هاي رسيدن به آن را تعيين مي‌کند و مجموعه‌اي از پاداش‌ها، مزايا يا شيوه‌هاي انتفاع از نتيجه را به سرمايه‌گذاران، متناسب با حجم سرمايه‌گذاريشان پيشنهاد مي‌کنند تا انگيزه سرمايه‌گذاري را افزايش دهند سپس عموم مردم براي آن هدف، پول مي‌پردازند. هر پروژه در مدتي معين بايد به حداقل تعيين‌شده ميزان سرمايه‌گذاري موردنياز خود دست يابد. پس از پايان اين دوره، مبلغ جمع‌آوري‌شده به صاحب ايده تحويل و کار وي آغاز مي‌شود. در سايت کيک استارتر اگر ايده يا پروژه نتواند به مبلغ تعيين‌شده دست يابد مبالغ جمع‌آوري‌شده به سرمايه‌گذاران

بازگردانده مي‌شود؛ اما در مقابل گاهي تا ۱۰برابر سرمايه موردنياز براي هدفي يا ايده‌اي پول جمع مي‌شود.
نمونه‌اي از انواع Crowd Funding را در سايت www.gofundme.com مي‌توان ديد. به‌عنوان مثال همکاري در خلق و انتشار کتاب مصور، ساخت فيلم مستند يا توليد وسيله ورزشي خاص از نمونه پروژه‌هاي سرمايه‌گذاري در مقابل دريافت سهام يا مزايا و خريد کفش براي بلندقدترين فرد آمريکا يا تأمين هزينه سفر تفريحي براي يک بيمار سرطاني در ۶ ماه آخر عمرش ازجمله نمونه فعاليت‌هاي اجتماعي بدون بازگشت سرمايه هستند.

پشتيبان دوم: سرمايه‌گذار فرشته
پس از اينکه سرمايه‌گذاري مرحله کشت ايده (Seed Funding) به نتيجه رسيد و کسب‌وکار جان گرفت حال نوبت مرحله دوم سرمايه‌گذاري مي‌رسد. در اين مرحله فرشتگان سرمايه‌گذار (Angeles) وارد مي‌شوند. ميزان سرمايه‌گذاري آنها تا حدود ۱ يا ۲ميليون دلار را در ۶۱هزار شرکت نوپا سرمايه‌گذاري کرده‌اند. اين ميزان سرمايهگ‌ذاري توسط اشخاص حقيقي، نشان از اهميت و عمق موضوع در فرهنگ کسب‌وکار آن کشور دارد. بااين‌حال مدل سرمايه‌گذاري فرشته‌ها هنوز ايراداتي دارد که قوانين آمريکا در پي رفع و تسهيل آن است. آنها گاه کارآفرينان يا مديراني بازنشسته هستند. طبق آمار سال ۲۰۰۷ آمريکا، حدود ۲۸۵هزار سرمايه‌گذار فرشته در کشور وجود داشته است. فرشته‌ها داراي انجمن‌ها، اتحاديه‌ها، دفاتر کاري گروهي و شخصي هستند. آنها گاهي افراد شناخته‌شده صنعت‌اند که در جستجوي سرمايه‌گذاري روي شرکت‌هاي آينده‌دار هستند.

استارتاپ‌ها در اين مرحله ميزان سرمايه‌هاي متفاوتي را بسته به اعتبار پايه‌گذاران، گونه بازار و پتانسيل فرصت‌ها مي‌توانند جذب کنند. اين سرمايه معمولاً هزينه‌هاي کسب‌وکار نوپا را براي ۱۲ تا ۱۸ ماه پوشش مي‌دهد و صرف تکميل و ارتقاي تيم کاري حرفه‌اي و ساخت محصول نهايي خود مي‌کنند. يکي از مهارت‌هاي مهمي که قبل از جذب سرمايه فرشته موردنياز است ارزش‌گذاري شرکت است تا به‌خوبي سهم سرمايه‌گذار بعد از آوردن پول به داخل کسب‌وکار مشخص شود. اين مسئله به Pre-money Valuation مشهور است. فرشته‌ها حلقه واسط ميان سرمايه‌گذاري مرحله کشت ايده seed و سرمايه‌گذاري ريسک‌پذير vc را پرمي‌کنند.

پشتيبان سوم: سرمايه‌گذاران ريسک‌پذير يا VCها
پس از آنکه سرمايه‌گذاري تا يکي‌دوميليون دلاري اشخاص فرشته به ثمر رسيد، نوبت به ريسک‌پذيرها مي‌رسد. تفاوت ريسک‌پذير با فرشته اين است که فرشته‌ها عموماً داراي شبکه‌اي غيررسمي از سهام‌داران حقيقي هستند که به‌صورت شخصي و با علايق فردي بر نوپاها (استارتاپ‌ها) سرمايه‌گذاري مي‌کنند؛ اما ريسک‌پذيرها مانند فرشته‌ها، شخص نيستند بلکه شرکت‌هاي سرمايه‌گذاري هستند که به‌طور اختصاصي و حرفه‌اي بر روي استارتاپ‌ها و شرکت‌هاي نوپا سرمايه‌گذاري مي‌کنند.

شايد به همين علت باشد که به آنها Venture (با تلفظ ونچر) به معني «ريسک‌پذير و ماجراجو» مي‌گويند. ريسک‌پذير به‌صورت ويژه و تمام‌وقت بر روي کسب‌وکارهايي سرمايه‌گذاري مي‌کند که مراحل اوليه رشد خود را گذرانده‌اند. آنها داراي قوانين و قراردادهاي پيچيده‌تر و پرعمق‌تر نسبت به فرشته‌ها هستند. ريسک‌پذيرها سرمايه بيشتر از يک‌ميليون دلار را تأمين مي‌کنند. شرکت سرمايه‌گذاري ريسک‌پذير نه‌تنها براي کسب‌وکار پول بلکه مجموعه‌اي از امکانات مديريتي و مشاوره‌اي فراهم مي‌کند. امکاناتي از قبيل مشاوره استراتژي، بازاريابي، استخدام مديران باتجربه، حسابداري و... را فراهم مي‌کند که براي رشد کسب‌وکار لازم است.

ريسک‌پذيري يک سبد از انواع سرمايه‌گذاري بر کسب‌وکارهاي نوپاي شيوه‌هاي مختلف دارد که مدام در حال مديريت آنهاست؛ مانند همان کاري که صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري فعال در بورس تهران انجام مي‌دهند. با اين تفاوت که صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري بورس تهران، يک سبد از سهام شرکت‌هاي بزرگ دارند؛ اما ريسک‌پذيران يک سبد از کسب‌وکارهاي نوپا و آينده‌دار دارند! شرکت سرمايه‌گذاري ريسک‌پذير به شرکت‌ها کمک مي‌کند تا به مرحله عرضه عمومي (IPO) برسد اين نقطه را Exit Point يا نقطه خروج مي‌نامند؛ يعني شرکت به مرحله‌اي رسيده که مي‌تواند از عرضه عمومي خارج شود.
ماهنامه دیده‌بان فناوری- شماره سوم