در مورد شبکه ملی اطلاعات همواره افت و خیز‌هایی داشته‌ایم

معاون فناوری مرکز ملی فضای مجازی درباره اجرایی شدن شبکه ملی اطلاعات و تولید محتوا در فضای مجازی مواردی را بیان کرد.

به گزارش افتانا (پایگاه خبری امنیت فناوری اطلاعات)، مهندس ابوالفضل روحانی، معاون فناوری مرکز ملی فضای مجازی، درباره دستور ایجاد شبکه ملی اطلاعات توسط رهبر معظم انقلاب گفت: عنوان «شبکه ملی اطلاعات» برای نخستین‌بار در زمان تصویب برنامه پنج‌ساله پنجم در سال ۱۳۸۹ مطرح شد. رهبر معظم انقلاب در حکم تاسیس شورای‌عالی فضای مجازی در اسفندماه سال ۱۳۹۰، به این کلید واژه اشاره فرمودند و مطالبه‌شان نیز بحث راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات بود. ایشان در حکمی که صادر کرده بودند در پیوست این حکم یکی از مطالبات برجسته شان بحث شبکه ملی اطلاعات بود و انتظار داشتند که برخی از موارد رعایت و انجام شود. در همان حکم گفته شده بود که مرکز ملی فضای مجازی تاسیس شود و به عنوان بازوی کمکی و اجرایی برای شورای عالی فضای مجازی و ناظر شبکه ملی اطلاعات باشد.

وی در ادامه توضیح داد: اواخر سال ۱۳۹۲ بود که مرکز ملی برنامه‌های وزارت ارتباطات را در رابطه با راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات مطالبه کرد. متاسفانه علی‌رغم پیگیری‌هایی که از سمت مرکز می‌شد این قضیه به صورت فرسایشی جلو می‌رفت. شاید این موضوع کمی عادی بود، چون یک تفسیر واحدی از مصوبه جلسه هجدهم شورای‌عالی فضای مجازی وجود نداشت و نخبگان نظرات مختلفی داشتند و اجماع نظرات نیاز به زمان داشت. پس از دو سال مطالبه‌گری بالاخره در بهمن ماه سال نود و پنج، مصوبه جلسه هجدهم یعنی «الزامات حاکم بر شبکه ملی اطلاعات» تفسیر و تبیین شد و سند «تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات» به تصویب رسید. این اسناد به صورت رسمی و در سایت مرکز قابل دسترسی هستند؛ لذا در سال ۱۳۹۵ ما و وزارت ارتباطات بعد از یک دوره سه ساله هم تعریف مشترکی داشتیم و هم تبیین الزامات را انجام داده بودیم. "

تبیین سند ملی اطلاعات
روحانی درباره تبیین سند ملی اطلاعات گفت: قبل از اینکه انتخابات ریاست جمهوری دوره دوازدهم برگزار شود ما با توجه به اینکه سند تبیین الزامات را داشتیم، مجددا بحث طرح توسعه شبکه ملی اطلاعات را مطالبه و مطالعه کردیم. اتفاقاتی هم افتاد محمدجواد آذری جهرمی که قبلا در کسوت معاون وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات بود، خودش به وزارت رسید، با توجه به اینکه تمام جلسات کارشناسی که برگزار می‌شد عمدتا با تیم کارشناسی او و با نظر شخص جهرمی بود ما مطالبه‌گری‌مان را از سال ۱۳۹۶ با شدت و حدت بیشتری شروع کردیم. انتظار ما این بود که معماری و طرح توسعه شبکه ملی اطلاعات براساس سند تبیین الزامات سریع‌تر به دست بیاید و متعاقب آن، بتوانیم بحث عملیاتی را شروع کرده و بتوانیم کار را پیش ببریم.

وی در ادامه افزود: اواخر سال 96 ما و کارشناسانی که در حوزه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات بودند روی 38 فعالیت به عنوان «اقدامات دارای اولویت» توافق کردیم و گفتیم اقداماتی که هر دومجموعه یعنی هم ناظر و هم مجری با آن موافق هستند، به صورت عملیاتی جلو برود. این تفاهم بر روی اقدامات دارای اولویت در آبان ماه ۱۳۹۸ طی نامه‌ای به وزارت ارتباطات اعلام شد و پس از آن هم پیگیری‌های ما برای اجرای این اقدامات مستمر بود. البته باید بگویم که این اقدامات یا پیشرفتی نداشت یا به صورت خیلی کند جلو رفت. "

پیشرفت ۸۰ درصدی شبکه ملی اطلاعات، آری یا خیر؟
معاون فناوری مرکز ملی فضای مجازی درباره اعلام پیشرفت ۸۰ درصدی شبکه ملی اطلاعات توسط وزیر ارتباط نیز گفت: وزیر ارتباطات در اردیبهشت ۱۳۹۸ گزارشی را مبنی بر اینکه طبق این اسناد و مدارک ۸۰ درصد شبکه ملی اطلاعات انجام شده برای مقام معظم رهبری و رئیس جمهور ارسال کرد. در حالی که ما روی این موضوع بحث داشتیم، چون هنوز سند معماری کلان و اسناد بالادستی تبیین نشده بود و اندازه‌گیری میزان پیشرفت حاصل شده، آن هم اینکه بگوییم ۸۰ درصد کار انجام شده، حداقل برای ناظر قابل انجام نبوده است. با این حال تمامی اسناد و مدارک ادعایی وزارت ارتباطات توسط تیم کارشناسی مرکز ملی مطالعه شد و نظر کارشناسی این بود که با توجه به فقدان سند معماری مرجع و برنامه توسعه مشخص و قابل سنجش، در ارتباط با درصد پیشرفت نمی‌توان نفیا یا اثباتا نظری داد. چون ابتدا باید مشخص شود که چه کاری باید انجام بدهیم، چه برنامه‌ای داریم بعد ببینیم آیا انجام شده اند یا خیر.

وی در ادامه تصریح کرد: برای اعلام نظر مرکز ملی در خصوص گزارش پیشرفت ۸۰ درصدی تقریبا دو ماه کار کارشناسی سنگینی انجام شد. آن گزارش پیشرفت و این پاسخ منجر به ابلاغیه رهبر معظم انقلاب در دوازدهم آذر ماه ۱۳۹۸ شد. در آن ابلاغیه پنج ماده‌ای مقام معظم رهبری وزارت ارتباطات را مکلف کرده بودند که ظرف دوماه ماه معماری و طرح توسعه عملیاتی شبکه ملی اطلاعات را تدوین کند و پس از تایید ناظر یعنی مرکز ملی، عملیات اجرایی آغاز شود.

روحانی درباره پیشرفت کار پس از ابلاغیه رهبر انقلاب گفت: بعد از ابلاغیه‌ مقام معظم رهبری خوشبختانه کار با یک اراده و عزم بیشتری و یک سرعت قابل قبولی پیش رفت. من می‌توانم بگویم بعضی روز‌ها بود که شاید دوازده سیزده ساعت جلسات فشرده کارشناسی برگزار می‌شد. بعد از آماده شدن طرح اولیه، نظرات همه مجموعه‌هایی که در این موضوع ذینفع یا ذیربط بودند و یا در رابطه با بحث شبکه ملی اطلاعات می‌توانند کمک بکنند را گرفتیم و به صحن شورای عالی فضای مجازی ارسال شد.

بررسی این پیش‌نویس طی چهار جلسه شورای عالی در فاصله آذرماه تا اسفندماه ۱۳۹۸ انجام شد، ولی متاسفانه با شیوع ویروس کرونا جلسات شورای عالی و تصویب نهایی این سند هم تحت‌الشعاع قرار گرفت. نهایتا در بیست و پنجم شهریور سال ۱۳۹۹ سند طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات به تصویب رسید که این سند نیز در سایت مرکز ملی وجود دارد. "

چرا اقدامات صورت گرفته، دیده نمی‌شود؟
روحانی در پاسخ به این سوال که چرا اقداماتی که در حوزه شبکه ملی اطلاعات انجام گرفته در جامعه ملموس نیست، توضیح داد: شبکه ملی اطلاعات پروژه‌ای است که شاید فازبندی و افرازش کار سختی باشد. این عبارتی که شما اشاره کردید که چرا ملموس نیست، را باید در دو بخش تفکیک کرد؛ ملموس بودن از نگاه مردم و ملموس بودن از نظر حاکمیت. از نظر مردم، دغدغه‌ی این است که به لحاظ بحث اقتصادی دسترسی که به اینترنت دارند برایشان ارزان قیمت باشد، امکاناتی که دارند کیفیت خوبی و سرعت بالا داشته باشد، بحث صیانت کودکان در فضای مجازی است، بحث اخبار جعلی است. این موضوعات زمانی از لحاظ مردم ملموس می‌شود که کل این بسته و کل این قابلیت‌ها با هم اجرا بشود.

وی در ادامه گفت: متاسفانه در رابطه با شبکه ملی اطلاعات همواره افت و خیز‌هایی داشته‌ایم. بعضی از قسمت‌ها شاید کم‌کاری شده، شاید هم آنقدری بایسته و شایسته بود این اقدام انجام نشده است. برای همین شما این کم کاری را می‌بینید. مثلا در رابطه با بعضی از این مورادی که به‌عنوان مطالبات مردمی ذکر شد، دستور رهبر انقلاب در سال نود صادر شده بود، ولی در سال ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ تصویب شده اند. این فاصله هفت هشت ساله فاصله‌ای است که مردم مطالبه این را داشتند که این امکانات را داشته باشند.

روحانی افزود: بحث دیگر از لحاظ حاکمیتی است که باید ملموس شود. علت اصلی این بخش، اهتمام ضعیفی بوده که در رابطه با اجرای شبکه ملی اطلاعات اتفاق افتاده است. یعنی از زمانی که رهبر انقلاب دستور دادند تا زمانی که این اوامر در دستورکار قرار بگیرند و حد قابل قبولی در اجرایی شدن برسد هفت هشت سال طول کشید. دومین بحث این است که برای تحقق اثر مورد انتظار حاکمیت تمام اجزای این پروژه باید تکمیل شود. اما در این هشت سال رشد و توسعه شبکه ملی اطلاعات متوازن و متناسب با نیاز‌ها نبوده است.

صیانت از کودکان، مطالبه‌ای ملی
معاون فناوری مرکز ملی فضای مجازی درباره اینکه مهمترین اقدامات و ابر پروژه‌هایی که برای داشتن شبکه بومی باید صورت بگیرد نیز توضیح داد: درابلاغیه آذرماه رهبر انقلاب، چند مورد همچون خدمات پایه کاربردی به صورت ویژه و مشخص نام برده شده است. در رابطه با بحث پیام‌رسان یا موتور جستجو ما هنوز یک نمونه داخلی که بگوییم نیاز‌های مردم را برآورده می‌کند، نتوانستیم به وجود بیاوریم. مردم انتظارشان این است که پیام‌رسان یا موتورجستجویی باشد که بتوانند کسب و کار و زندگی و کار‌های روزمره را با آن انجام بدهند. همه هموطنان دوست دارند در جایی باشند که هم به لحاظ اقتصادی و کاری مقرون به صرفه باشد و به لحاظ صیانت خوب باشد. بنده به عنوان یک کارشناس در این حوزه اعتقادم بر این است، بیش از 95 درصد مردم دنبال این مدل پیامرسان هستند. چرا مردم دنبال تلگرام و واتساپ رفتند؟ چرا اینستاگرام را دنبال می‌کنند؟ چرا از گوگل استفاده می‌کنند؟ 95 درصد مردم برای اینکه می‌خواهند کسب و کار و زندگی و فعالیت‌های اجتماعی شان شکل بگیرد. در رابطه با بحث حقوق کودکان صیانت، این موضوع مطالبه‌ای ملی است و من احساس می‌کنم که شاید ما این مطالبه را دیر پاسخ دادیم و می‌شد زودتر این موارد را انجام بدهیم. این چند موردی که اشاره کردم جزو ابر پروژه‌ها هستند. البته اگر نگاهی به سند معماری بیندازیم، در چهار لایه‌ای که برای فضای مجازی تعریف شده دو لایه خاص آن شبکه ملی اطلاعات است و دو لایه دیگر بحث محتوایی و کاربری هستند.

تولید محتوا باید مورد توجه قرار گیرد
روحانی با اشاره به اینکه یکی از لایه‌های شبکه ملی اطلاعات محتوایی است، درباره رضایت از محتوای تولید شده در فضای مجازی اظهار داشت: اول اینکه لایه محتوا و خدمات بخشی از شبکه ملی اطلاعات نیست بلکه بر روی شبکه ملی اطلاعات قرار دارند و از ویژگی‌های این شبکه بهره می‌برند. دوم اینکه موضوع مسئولیت ما در مرکز ملی فضای مجازی مباحث فناورانه و شبکه ملی اطلاعات است، لذا از نظر تخصصی اجازه اظهار نظر در این خصوص را نداریم. اما هرچقدر که رهبر انقلاب در خصوص شبکه ملی اطلاعات تاکید و مطالبه داشته‌اند، در رابطه با بحث محتوا هم تاکید دارند. یکی از مطالباتی که ایشان داشتند در رابطه با این بود که دستگاه تولید محتوا را تقویت کنید و ما شبکه ملی اطلاعات را بعنوان مهمترین ابزار تقویت محتوا و تولیدکنندگان محتوا می‌شناسیم.

وی با اشاره به بیانات رهبر انقلاب در ادامه گفت: ایشان در دیداری که با اعضای شورای عالی فضای مجازی در سوم اسفند ماه سال نود و شش داشتند، فرمودند: ما در زمینه تولید محتوا نمی‌توانیم اطمینان کنیم به تصادفات و به آنچه پیش می‌آید. یعنی ایشان می‌فرمایند ما به لحاظ بحث‌های فنی مقاطعی می‌توانیم کوتاه بیایم و ادوات و ابزار‌های فنی را با ملاحظات امنیتی از کشور‌های پیشرفته بیاوریم، ولی در حوزه محتوا این موضوع خط قرمز ما است. ما موظفیم به اینکه خودمان تولید محتوای متناسب با فرهنگ اسلامی و ایرانی را راهبری کنیم. ابزار‌های لازم برای عملیاتی‌سازی طرح‌های محتوایی باید از طریق شبکه ملی اطلاعات در اختیار متولیان محتوا قرار بگیرد.

خط قرمز کجاست؟
روحانی با رجوع به بخش دیگری از بیانات مقام معظم رهبری افزود: رهبر انقلاب در جای دیگری می‌فرمایند:«کشور‌های قدرتمند در فضای مجازی خط قرمز دارند. ساختار شبکه ملی اطلاعات باید به نحوی باشد که صیانت از این اصول برای متولیان امر مقدور باشد.» ایشان در یازدهم اردیبهشت سال ۱۳۹۸ فرمودند: «برای فضای مجازی باید برنامه‌ریزی کنید. این موضوع برای این است که از این طریق به کشور ضربه وارد نشود، دشمن دنبال این است که از طریق فضای مجازی به کشور لطمه بزند». ایشان تاکید می‌کنند که فضای مجازی به قتلگاه جوانان تبدیل شده است. آخرین اعتراض ایشان به مدیریت فضای مجازی در اول فروردین امسال بود که فرمودند فضای مجازی ول و رها شده است.

به نظر من این گله‌مندی به حقی هست که رهبر انقلاب از ما دارند و ما باید به عنوان مسولین نظام جمهوری اسلامی یک خلوتی با خودمان بکنیم و ببینیم که کجا‌ها کم‌کاری کردیم و جبران این قضیه را بکنیم. "

نظارت بر فضای مجازی
روحانی با توجه به اینکه مرکز ملی فضای مجازی بازوی نظارتی است درباره نظارت بر تولید محتوا گفت: در رابطه با بحث نظارت روی محتوا، ما کمیته تعیین مصادیق مجرمانه را داریم، تمام این مواردی که در رابطه با بحث حوزه محتوا است در کمیته تعیین مصادیق بررسی می‌شود که در این کمیته هم از مجموعه‌های مختلف حاکمیتی نماینده وجود دارد، آن‌ها به دقت و وسواس بررسی و تصمیم‌گیری می‌کنند. بحث کنترل فضای مجازی اینطور نیست که فقط و فقط تحت نظارت و خواسته مرکز ملی باشد.

معاون فناوری مرکز ملی فضای مجازی درباره اینکه فضای مجازی امروز کشور چقدر با نظر رهبر معظم انقلاب مطابقت دارد، گفت: در حوزه مسئولیتی خودم عرض می‌کنم که اگر مصوبات شورای‌عالی فضای مجازی، طرح‌هایی که برای توسعه شبکه ملی اطلاعات تدوین شده و میزان پیشرفتی که در طی این سال‌ها اتفاق افتاده است را به‌عنوان مطالبات مقام معظم رهبری از ما در نظر بگیریم، باید عرض کنم که تاکنون حدود ۳۰-۳۵ درصد از کار‌ها انجام شده و به صورت استقرایی می‌توانیم بگوییم که شصت و پنج تا هفتاد درصد از مطالبه‌ای که رهبر انقلاب داشتند هنوز انجام نشده است. در رابطه با بحث محتوایی هم به هر حال مواردی که اشاره کردم، مقام معظم رهبری مطالباتی را از ما داشتند که این حوزه رها نشود، قوانین و مقررات مختص خودش را داشته باشد. این‌ها مطالباتی است که رهبر انقلاب دارند و من با توجه به صحبتی که ایشان اول فروردین داشتند احساس می‌کنم ما هنوز باید کار‌های مختلفی را انجام بدیم تا بتوانیم نظر مساعد ایشان را جلب بکنیم.

سیاسی بازی ممنوع!
در پایان ابوالفضل روحانی در پاسخ به این سوال که برای پرشدن خلا‌ءها و برآورده شدن خواسته رهبر انقلاب چه اقداماتی باید صورت بگیرد، گفت: اعتقاد من این است که متاسفانه در رابطه با بحث شبکه ملی اطلاعات مباحث سیاسی وارد شده و فرایند توسعه این زیرساخت ملی را مختل کرده است. صادقانه بگویم در بعضی از موارد کار از منظر کارشناسی و کار علمی و نخبگی نهایی می‌شود، ولی در سنگلاخ‌های سیاسی یا بهتره بگویم سیاسی‌بازی و سیاسی‌کاری می‌افتد. یک مقدار باید اهتمام کل حاکمیت نه فقط دولت، بلکه تمام مجموعه حاکمیتی باید این باشد که این سند را به عنوان یک سند بالادستی به رسمیت بشناسند و تلاش کنیم که تمام اجزایش زودتر عملیاتی بشود ونباید درگیر بازی‌های سیاسی شود تا به تاخیر افتاده یا به کلی فراموش شود.